Στόχος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος  «Πολιτισμικές και Κινηματογραφικές Σπουδές» είναι η παραγωγή ενός επιστημονικού δυναμικού εξειδικευμένου σε θέματα πολιτισμού, τόσο στη συγχρονική όσο και στη διαχρονική τους διάσταση. Ο κινηματογράφος, οι εικαστικές και οι παραστατικές τέχνες, το θέατρο, η λογοτεχνία, η πόλη, ζητήματα φύλου, κ.ά., προσεγγίζονται αυτοτελώς, αλλά και με στόχο να αναδειχθούν οι πολλαπλές μεταξύ τους συνάφειες. Το εργαστήριο Οπτικοακουστικών μέσων,  καθώς και το εργαστήριο Τεχνών και Πολιτιστικής διαχείρισης υποστηρίζουν τα μαθήματα προσφέροντας στις φοιτήτριες και στους φοιτητές την απαραίτητη τεχνική κατάρτιση για κινηματογραφικές, θεατρικές, δημοσιογραφικές εφαρμογές. 

Πρόγραμμα ακαδημαϊκού έτους 2020-21 

ΧΕΙΜΕΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

1) Εισαγωγή στις Πολιτισμικές και Κινηματογραφικές Σπουδές

Διδάσκουσες: Μαρία Κομνηνού, Ιουλία Μέρμηγκα

Περιγραφή μαθήματος 

Στο μάθημα αυτό δίνεται έμφαση στον διεπιστημονικό διάλογο και στη διατομή μεταξύ Κινηματογραφικών και Πολιτισμικών Σπουδών. Σκοπός του μαθήματος είναι εξοικείωση των διδασκομένων με τις θεωρητικές και μεθοδολογικές  προσεγγίσεις της διττής φύσης του κινηματογράφου, ως τέχνης και ως πολιτιστικής βιομηχανίας. Ως εκ τούτου, το μάθημα αποτελεί εισαγωγή, από τη μια μεριά, στις θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις της τέχνης του κινηματογράφου - θεωρία του μοντάζ, οι ιστορικές πρωτοπορίες, ειδολογικές προσεγγίσεις, η φαινομενολογία του ρεαλισμού, η πολιτική του/της δημιουργού, εθνικές κινηματογραφίες, νεωτερικά κιν/φικά ρεύματα, ζητήματα της κινηματογραφικής γλώσσας και σημειολογία, θεωρία της οθόνης, ζητήματα αρχείου, ψηφιακού κινηματογράφου και νέας κινηματογραφοφιλίας, κ.ά. Από την άλλη μεριά, μια εισαγωγή στις μεθοδολογικές προσεγγίσεις του κινηματογράφου, στο πλαίσιο της Πολιτισμικής Θεωρίας και των Πολιτισμικών Σπουδών - κριτική θεωρία της Σχολής της Φρανκφούρτης, δομισμός/μεταδομισμός και σημειωτική ανάλυση της κουλτούρας, αποδόμηση, ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις, φεμινιστικές θεωρίες,  βρετανικές πολιτισμικές σπουδές, μετααποικιακές θεωρίες κ.ά.

Από τη δεκαετία του ΄60, σε μία σειρά από αγγλικά πανεπιστήμια και ειδικά στο κέντρο Σύγχρονων Πολιτισμικών Σπουδών του Μπέρμινγχαμ, τη δεκαετία του '70, συγκροτήθηκε το φυτώριο για τη συγκρότηση του αιρετικού γνωστικού πεδίου των Πολιτισμικών Σπουδών (Cultural Studies). Οι ιδρυτικές μορφές  των βρετανικών πολιτισμικών σπουδών είναι ο R. Hoggart, ο οποίος εννοιολόγησε την κουλτούρα "ως το υφάδι της βιωμένης εμπειρίας",  ο R. Williams με τη "δομή του αισθήματος" της κουλτούρας μιας συγκεκριμένης ιστορικά εποχής, ο E. P. Thompson και οι μελέτες του για την εργατική τάξη, ο D. Hebdige και το νόημα του στιλ στις υποκουλτούρες, και ο βεβαίως ο Stuart Hall με την έμφαση που έδωσε στην πολιτισμική ηγεμονία και στην πάλη για το νόημα, καθώς και στις αναπαραστάσεις της φυλής και του φύλου στα ΜΜΕ και στον κινηματογράφο. Έκτοτε, οι πολιτισμικές σπουδές επεκτάθηκαν και εδραιώθηκαν διεθνώς, περιλαμβάνοντας ενδεικτικά, από τη Γαλλία τη σημειολογική/μυθολογική προσέγγιση του R. Barthes και την έννοια του "πολιτισμικού πεδίου" του P. Bourdieu, μέχρι την Ινδία και την Gayatri Chakravorty Spivak, με τις σπουδές των υποτελών (subaltern studies) και με φεμινιστικές και μετα-αποικιακές θεωρήσεις.

       Οι  στόχοι των Πολιτισμικών Σπουδών μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

• Οι Πολιτισμικές Σπουδές εξετάζουν το αντικείμενό τους υπό το πρίσμα του πώς οι πολιτισμικές πρακτικές συνδέονται με τις σχέσεις εξουσίας.  Στόχος τους είναι να εξετάσουν πώς οι σχέσεις εξουσίας επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις πολιτισμικές πρακτικές. 
• Οι Πολιτισμικές Σπουδές δεν εξετάζουν τον πολιτισμό ως μία ξεχωριστή οντότητα διαχωρισμένη από το κοινωνικό και πολιτικό της πλαίσιο.  Ο στόχος τους είναι να ερμηνεύσουν τον πολιτισμό σε όλες τις σύνθετες μορφές και να αναλύσουν το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο στο οποίο αναδύθηκε. 
• Ο πολιτισμός στις Πολιτισμικές Σπουδές εκτελεί δύο λειτουργίες: είναι συγχρόνως το αντικείμενο της μελέτης και ο τόπος της πολιτικής κριτικής και δράσης. 
• Οι Πολιτισμικές Σπουδές στοχεύουν να εκθέσουν και να συμφιλιώσουν τον διαχωρισμό της γνώσης και τον διαχωρισμό σε διαισθητική γνώση βασισμένη σε τοπικές κουλτούρες και αντικειμενικές μορφές γνώσης βασισμένες σε όρους με καθολική εμβέλεια.  Θεωρούν ότι υπάρχει περιθώριο διαμόρφωσης κοινής ταυτότητας  μεταξύ του μελετητή και του αντικειμένου της μελέτης του, μεταξύ του παρατηρητή και του παρατηρούμενου.
•  Οι Πολιτισμικές Σπουδές  ασπάζονται μία ηθική αποτίμηση στη μελέτη της σύγχρονης κοινωνίας και μία ριζοσπαστική θέση στα πολιτικά ζητήματα.  Η παράδοση των Πολιτισμικών Σπουδών δεν στοχεύει σε μία μελέτη αποστασιοποιημένη, αλλά στον στόχο της κοινωνικής κατασκευής μέσω του κριτικού αναστοχασμού και της κριτικής πολιτικής δράσης. 
• Στο πλαίσιο των παραπάνω, οι μεθοδολογικές προσεγγίσεις στη διατομή των Πολιτισμικών και των Κινηματογραφικών Σπουδών είναι πολλές και προσαρμόζονται στη μελέτη πεδίου που επιλέγεται κάθε ακαδημαϊκό εξάμηνο.

• Fossati Giovanna (2009), From Grain to Pixel: The archival life of film in transition, Άμστερνταμ: Amsterdam U.P.
• Hill John, Gibson-Church Pamela, (επιμ.) (2009), Εισαγωγή στιςΚινηματογραφικές    Σπουδές. Κριτικές Προσεγγίσεις, Αθήνα: Πατάκης.
• Kομνηνού, Μαρία (2001), Από την Αγορά στο Θέαμα: Μελέτη για τη Συγκρότηση της  Δημόσιας Σφαίρας και του Κινηματογράφου στη Σύγχρονη Ελλάδα, 1950-2000, Αθήνα: Παπαζήσης.
• Κομνηνού, Μαρία, Λυριντζής, Χρήστος (επιμ.) (1998), Κοινωνία, Εξουσία και ΜΜΕ, Αθήνα: Παπαζήσης. 
• Κομνηνού Μαρία, Ρήγου Μυρτώ, (επιμ.) (2014), Πολιτικές της Εικόνας. Μεταξύ Εικονολατρίας και Εικονομαχίας, Αθήνα: Παπαζήσης.
• Μπαρτ Ρολάν (2007),  Μυθολογίες-Μάθημα, Αθήνα: Κέδρος.
• Mulvey Laura (xx), Οπτικές και άλλες απολαύσεις, Αθήνα: Παπαζήσης
• Stam Robert (2006), Εισαγωγή στη θεωρία του κινηματογράφου, Αθήνα: Πατάκης.
• Stam Robert, Burgoyne Robert, Flitterman-Lewis Sandy (2010), Νέες προσεγγίσεις στη σημειωτική του κινηματογράφου, Αθήνα: Μεταίχμιο.
• Storey John (2015), Πολιτισμική Θεωρία και Λαϊκή Κουλτούρα, Αθήνα: Πλέθρον 

 

2) Ο Κινηματογράφος της παρατήρησης

Διδάσκοντες: Εύα Στεφανή, Άγγελος Αλετράς

Περιγραφή μαθήματος

Στόχος του μαθήματος είναι η δημιουργία μικρών ντοκιμαντέρ που εμπνέονται από την μέθοδο του κινηματογράφου της παρατήρησης. Η προσέγγιση αυτή προτείνεται ως ένα μοντέλο απεικόνισης του πραγματικού που διακρίνεται από

το δημοσιογραφικό ντοκιμαντέρ ή το ρεπορτάζ. Οι δημιουργοί του είδους

δίνουν σημασία στην καταγραφή του απρόοπτου της ανθρώπινης συμπεριφοράς, σε μικρές τελετουργίες του καθημερινού βίου και στην εξωλεκτική επικοινωνία.  Η «πραγματικότητα» ανιχνεύεται μέσα από την μακρόχρονη παραμονή με τους ανθρώπους που κινηματογραφούνται, με τους οποίους δημιουργούνται σχέσεις εγγύτητας και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Οι σπουδαστές εξοικειώνονται με το θεωρητικό πλαίσιο της μεθόδου και μέσα από πρακτικές εφαρμογές καλούνται να δημιουργήσουν την δική τους ταινία.

Το μάθημα πλαισιώνεται από Εργαστήριο με θέμα:

Μορφές αφήγησης στο Ντοκιμαντέρ: Πρακτικές εφαρμογές

Διδάσκων: Γιώργος Κραββαρίτης 

 

3) Επιλογή μεταξύ των μαθημάτων:

α) Πόλη και Κινηματογράφος

Διδάσκοντες: Αφροδίτη Νικολαΐδου, Δημήτρης Παπαχαραλάμπους, Ελένη Τζουμάκα

Περιγραφή μαθήματος

Η συσχέτιση Πόλης και Κινηματογράφου είναι ένα δι-επιστημονικό πεδίο που δανείζεται εργαλεία τόσο από τις πολιτισμικές όσο και από τις κινηματογραφικές σπουδές και υπό αυτό το πρίσμα, διερευνά, μεταξύ άλλων, ζητήματα πολιτισμικής κριτικής, αναπαραστάσεων, κοινωνικών μετασχηματισμών και πολιτιστικής επικοινωνίας. Το συγκεκριμένο μάθημα ασχολείται με τον ρόλο που έχει διαδραματίσει η πόλη σε βασικά κείμενα της πολιτισμικής κριτικής (Benjamin, Kracauer, Simmel) και στη συγκρότηση, μέσων αυτών, της «νοηματικής συστοιχίας» «πόλη, κινηματογράφος, νεωτερικότητα» και αργότερα της συσχέτισής τους με τη μετανεωτερικότητα (Friedberg, Jameson, Harvey)· ασχολείται επίσης με τις αναπαραστάσεις πόλεων (της αρχιτεκτονικής τους και των αστικών τρόπων ζωής) και τις ερμηνευτικές τους διαστάσεις, αναδεικνύοντας τον κινηματογράφο ως ιστορικό τεκμήριο και θέτοντας ζητήματα κέντρου και περιφέρειας, αποκλεισμών, φυλετικών και εθνοτικών μειονοτήτων· τέλος, ασχολείται με τον κινηματογράφο ως βιομηχανία και τον ρόλο του στη διαμόρφωση της ίδιας της υφής της πόλης αλλά και της πολιτισμικής οικονομίας της μέσα από τις διαδικασίες παραγωγής, διανομής και προβολής, θέτοντας ζητήματα που αφορούν στην πολιτισμική και κινηματογραφική κληρονομιά.

Πιο συγκεκριμένα, βασικοί άξονες του μαθήματος είναι οι εξής:

Η πόλη στις πολιτισμικές σπουδές: Ο άξονας αυτός, πολύ βασικός για την οριοθέτηση των θεωριών και εννοιών που διατρέχουν το πεδίο συσχέτισης κινηματογράφου και πόλης, ανατρέχει στην εξέλιξη των πόλεων από τη Βιομηχανική Επανάσταση και εξής (νεωτερικότητα - μετανεωτερικότητα) και παράλληλα, σε συνδυασμό με τις θεωρητικές προσεγγίσεις που τις μελετούν (γένεση και σημαντικοί σταθμοί των αστικών σπουδών με έμφαση στην οπτική των Πολιτισμικών Σπουδών), εξετάζει βασικά εργαλεία των πολιτισμικών σπουδών, όπως η πόλη-κείμενο, το κινούμενο βλέμμα, η περιπλάνηση (Barthes, Benjamin, De Certeau κ.λ.π.).

Κινήματα, είδη και αναπαραστάσεις πόλεων: Ο άξονας αυτός έχει έναν διττό στόχο. Αφενός αναδεικνύει τον ρόλο της πόλης στην ιστοριογραφία του κινηματογράφου και αφετέρου φέρνει στο προσκήνιο τον κινηματογράφο ως ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό τεκμήριο της αστικής ζωής (υπό το πρίσμα των Mark Ferro και Pierre Sorlin). Παραδειγματικά, θα μελετηθούν οι πόλεις στα νεωτερικά κινήματα της δεκαετίας του είκοσι, η ιταλική πόλη στον Ιταλικό Νεορεαλισμό, το Παρίσι στην Νουβέλ Βαγκ και οι πόλεις στις ταινίες εγκλήματος και ειδικά στα φιλμ νουάρ. Υπό το πρίσμα της στροφής της «μετα-νεωτερικότητας» αλλά και των μετα-αποικιακών σπουδών, αναφορές θα γίνουν στις πόλεις του Αφρο-αμερικάνικου κινηματογράφου, στα Banlieuefilms αλλά και στις δυστοπικές πόλεις.

Οι πόλεις  και ο κινηματογράφος ως βιομηχανία (από τα filmoffices στα κινηματογραφικά φεστιβάλ και τις αίθουσες): Ο κινηματογράφος ως βιομηχανία εμπλέκεται στην ανάπτυξη και διαμόρφωση των πόλεων, στην αισθητηριακή εμπειρία τους, στη οικονομία τους και στην ταυτότητά τους. Η προσέλκυση και διευκόλυνση κινηματογραφικών παραγωγών για την ενίσχυση της εικόνας της πόλης αποτελεί μια θεματική που όλο και συχνότερα πλέον συναντιέται στην πολιτιστική διαχείριση. Επιπλέον, οι κινηματογραφικές αίθουσες, τα κινηματογραφικά φεστιβάλ, οι πολιτιστικές πρακτικές και ο χωροταξικός σχεδιασμός, που δημιουργούνται γύρω από αυτές, αποτελούν παρεμβάσεις πάνω στην εμπειρία της πόλης και στους κοινωνικούς δεσμούς εντός αυτής. 

Ψηφιακή πόλη και κινηματογράφος: Η διάσταση αυτή εστιάζει στην σύγκλιση ψηφιακής και κινηματογραφικής κουλτούρας μέσα στην πόλη, στη διάχυση της οθόνης και των μιντιακών αναπαραστάσεων μέσα στην υφή της. Από τη μια οι μεγάλες οθόνες κινούμενης εικόνας, που διαχέουν εταιρικές ταυτότητες, και από την άλλη η εμβύθιση στην μικρή οθόνη του κινητού διαμορφώνουν νέες εικονικές διαδρομές και τοπόσημα και έναν υβριδικό αστικό χώρο που δημιουργείται από τη σύγκλιση φυσικού και εικονικού (βλ. το διαδραστικό ντοκιμαντέρ 34 North 118 West, των Hight, Knowlton και Spellman, 2001) που επέτρεπε στους χρήστες /flâneurs να περπατούν και να μαθαίνουν ιστορίες  για την πρώτη βιομηχανική ζώνη του Λος Άντζελες.)

Εργαστήριο Πόλη και Κινηματογράφος: σκηνοθετικές προσεγγίσεις

Το εργαστήριο θα εστιάζει σε συγκεκριμένες πόλεις, όπως αυτές αναδεικνύονται μέσα από το βλέμμα σημαντικών σκηνοθετών. Το εργαστήριο θα ασχοληθεί με την αισθητική δυνατότητα του κινηματογραφικού μέσου να αποδίδει, μέσα από την mise en scène, το μοντάζ, τον φωτισμό και εν γένει τη σκηνοθεσία, την χωρική και κοινωνική δυναμική της αστικής κατοίκησης αλλά και το άφατο, το αθέατο, το ανοίκειο.

Ενδεικτικά, τέτοια θέματα μπορεί να είναι: η Αθήνα στον κινηματογράφο Ελλήνων δημιουργών (π.χ. στον κινηματογράφο του Ν. Παναγιωτόπουλου), η Μεσογειακή πόλη ή η πόλη της Μέσης Ανατολής (π.χ. η Βηρυτός του Μ. Μπαγκνταντί) κ.ά.. Η εστίαση σε κάποιο από τα παραπάνω θα αποφασιστεί μαζί με τους/τις μεταπτυχιακούς φοιτητές/τριες. Το εργαστήριο θα βασίζεται σε παρουσιάσεις των φοιτητών/τριών με απαραίτητη χρήση οπτικο-ακουστικού υλικού (π.χ. με τη δημιουργία σύντομων σε διάρκεια video με αποσπάσματα ταινιών που υποστηρίζουν ένα συγκεκριμένο επιχείρημα) και θα οδηγεί σε ερευνητικές εργασίες που θα συνδέονται με κοινή θεματική ομπρέλα. 

 

β) Εικόνα, βλέμμα και φύλο στον κινηματογράφο

Διδάσκουσα: Ιωάννα Αθανασάτου

Περιγραφή μαθήματος

Το περιεχόμενο του μαθήματος περιλαμβάνει τις εξής θεματικές ενότητες:

• Το δεύτερο φεμινιστικό κύμα και η κριτική κινηματογράφου.
• Ψυχανάλυση και Θεωρία Κινηματογράφου. Οπτικές απολαύσεις και ζητήματα θέασης. Κριτική προσέγγιση του κλασικού κινηματογράφου του Χόλυγουντ (Laura Mulvey).
• Αναπαραστάσεις της έμφυλης βίας στον κινηματογράφο (κλασικό, εναλλακτικό μοντέλο).
• Προβλήματα φεμινιστικής αισθητικής. Η θέση της γυναίκας στην αναπαράσταση.
• Έμφυλα πρότυπα στον ελληνικό μεταπολεμικό κινηματογράφο. Γυναίκες δημιουργοί στον Κινηματογράφο της Μεταπολίτευσης.
• Σύγχρονες μεταγραφές της αρχαίας τραγωδίας στον Κινηματογράφο-Έμφυλες διαστάσεις.
• Παραστασιακές επιτελέσεις του φύλου (Judith Butler). Νέες εννοιολογήσεις του φύλου στον κινηματογράφο της μετανεωτερικότητας (φύλο, φυλή, εθνικότητα).

Φιλμογραφία (Ενδεικτικά από τις διδακτικές προβολές του μαθήματος) Γαλάζιος Αγγελος, Στέλλα, Φαίδρα, Τρωάδες, Μερικοί το προτιμούν καυτό, Η τιμή της αγάπης, Φρίντα, Αρσενικό θηλυκό, Νανούρισμα.Το γάλα της θλίψης, Ο δρόμος προς τη Δύση, Ο κύκλος.

Ενδεικτικά στοιχεία βιβλιογραφίας:

1. Janet McCabe, Κινηματογράφος και Φεμινισμός, επιμέλεια Ιωάννα Αθανασάτου, μτφρ. Ε. Πυρπάσου, Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, 2007

2. Από το βιβλίο της L. Mulvey, Οπτικές και άλλες απολαύσεις, επιμέλεια Μ.Κομνηνού, μτφρ. Μ. Κουλεντιανού, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2005

3. Από το βιβλίο: Κατερίνα Σαρικάκη, Λίζα Τσαλίκη (επιμ), Μέσα Επικοινωνίας, Λαϊκή Κουλτούρα και Βιομηχανία του Σεξ, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2011

Δυνατότητα περαιτέρω μελέτης στους διαδικτυακούς τόπους:

www.thefylis.uoa.gr/fylopedia/index.php, www.genderstudies-panteion.gr 


www.genderstudies-panteion.gr

youtube.com/watch?v=RIY1h8FUy9E (αφιέρωμα της εκπομπής «Άξιον Εστί» της ΕΡΤ3 στη θεματική «Κινηματογράφος και Φεμινισμός»).

Το μάθημα πλαισιώνεται από Εργαστήριο με θέμα: Έμφυλες αναγνώσεις της τραγωδίας στον Κινηματογράφο:

Στο πλαίσιο ενός διαχρονικού και διακειμενικού διαλόγου εντός του οποίου λειτουργούν οι μεγάλες αφηγήσεις της Ελληνικής τραγωδίας, ερευνάται το αξιακό και πολιτισμικό φορτίο του τραγικού λόγου κατά τις σύγχρονες μεταγραφές του στον Κινηματογράφο.

Λαμβάνοντας υπόψη τις νεότερες θεωρητικές αναζητήσεις της Θεωρίας  του Κινηματογράφου και των Σπουδών Φύλου, μελετάται η σύγχρονη ανάγνωση των τραγικών κειμένων και η ανάδειξη του έμφυλου χαρακτήρα των συγκρούσεων, με την χρήση παραδειγμάτων από τον Ελληνικό και Παγκόσμιο Κινηματογράφο. Προτείνονται νέες αναγνώσεις της πολυπλοκότητας και πολυσημίας του τραγικού μύθου, οι οποίες εστιάζουν στο ζήτημα των κοινωνικών φύλων και των ορίων τους. Οι παραδόσεις της διδάσκουσας περιλαμβάνουν προβολές και διαλέξεις, καθώς και επισκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας. 

 

ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ

1) Αρχαία τραγωδία και σύγχρονο δράμα

Διδάσκοντες: Μυρτώ Ρήγου, Θωμάς Τσακαλάκης

Περιγραφή μαθήματος

1. Η σκηνή του μαθήματος: Παιχνίδι και κρίση ως τα σκηνικά προϋποτιθέμενα της θεωρητικοποίησης (θεατής και ηθοποιός).

Α. Σκηνή της θεωρίας:

α) Το μάθημα ως σκηνή και η επανάληψη του εκπαιδευτικού παιχνιδιού: η γνώση ως μεταβίβαση, η μεταβιβαστική επανάληψη, η άλλη σκηνή του ασυνειδήτου, η ψυχική πραγματικότητα, η επιθυμία και η επιστροφή τού απωθημένου ως φάσματος.

β) Το μάθημα-Άμλετ: μία φροϋδική ανάγνωση της παντομίμας ως σκηνοθεσίας και επίκλησης φαντασμάτων. Η καταγωγή του φαντάσματος, το φάντασμα της καταγωγής, η δομή του καταγωγικού φαντάσματος: «to be or not to be».

Β. Σκηνή της θεωρίας και του θεάτρου: Η διασταύρωση θεωρίας και θεάτρου (από το αρχαίο «θεωρείν»).

α) Το μάθημα-Οιδίπους: διαφορά τραγωδίας και δράματος.

β) Η σκηνή τού φιλοσόφου: η αλήθεια ως μεταφορά.

2. Το μάθημα της σκηνής: Η σκηνή ως θεωρησιακό αντικείμενο.

Α. Θεωρία της σκηνής

α) Η σκηνή ως πολιτική απειλή: Η φιλοσοφική και κριτική παράδοση της σκηνικής όψης του θεάτρου (από τον Πλάτωνα έως τον Ρουσσώ και τον Ντεμπόρ).

β) Ιστορικο-φιλοσοφική θεώρηση της έννοιας της φαινομενικότητας: Πλάτων, νεοπλατωνική χριστιανική θεολογία, εποχή του μπαρόκ (η σύγκρουση είναι και φαίνεσθαι στην ελισαβετιανή εποχή).

γ) Η σύγκρουση αντιγράφου και ομοιώματος την εποχή του Σαίξπηρ: το θέατρο ως ομοίωμα του κόσμου και η αναζήτηση της ταυτότητας ως παιχνίδι στη σχέση ηθοποιού και ρόλου. Το παράδειγμα του Άμλετ ως σκηνικό παιχνίδι ανάμεσα στο πρωτότυπο, το αντίγραφο και το ομοίωμα. Η μεταφυσική εννοιολογική αντίθεση φαινομενικότητας/πραγματικότητας στο κινηματογραφικό μέσο. Η διαλεκτική του «απατηλού» φιλμικού πλαισίου με τον «πραγματικό» κόσμο. Ο κινηματογραφικός φακός ως —ακόμα μία— μεταφορά για το επικίνδυνο συμπλήρωμα της γραφής.

Β. Ανάλυση του σκηνικού φαινομένου:Το παράδοξο της σκηνής. Γ. Η μεταφυσική του κλασσικού θεάτρου: Η ειδητική-παραστατική θεώρηση της μορφής. Δ. Ο μεταδραματικός θεατρικός μηχανισμός:

α) Η προ-ιστορία του νέου θεάτρου στις ιστορικές πρωτοπορίες (Αρτώ, σουρεαλισμός, θέατρο του παραλόγου, ποιητικό θέατρο, καταστασιακοί / σιτουασιονισμός).

β) Η εξέλιξη του σύγχρονου θεάτρου και η επίδραση των μέσων. Η εποχή του Σαίξπηρ στον γαλαξία του Γουτεμβέργιου: «Μπαίνει ο Άμλετ διαβάζοντας ένα βιβλίο».

γ) Παραδείγματα σύγχρονου θεάτρου. δ) Μεταδραματικοί συγγραφείς: Μπέκετ-Μύλλερ (Μηχανή Άμλετ)

3. Κινηματογραφικές αναπαραστάσεις

Ανάλυση ποικίλων φιλμικών εκδοχών τού Άμλετ, το μοναδικό κινηματογραφικό εγχείρημα του Μπέκετ (με τον Μπάστερ Κήτον), και η τηλεοπτικοποιημένη παντομίμα τού Μπέκετ: Πράξη Χωρίς Λόγια.

4. Μηχανή Άμλετ

Αναγνωστικές προσεγγίσεις τού Άμλετ: επικοινωνιακή, φιλοσοφική, ιστορικο- πολιτική, ψυχαναλυτική.

5. Μηχανή Μπέκετ

Α. Παράλογο και Παράδοξα:

α) Σύγκλιση των τροχιών τού παραδόξου, του παραλόγου και του ιδιότυπου μπεκετικού χιούμορ: γεννήματα εναντιολογίας ως προς τις οντολογικές, επικοινωνιακές και επιστημολογικές βεβαιότητές μας. Η μπεκετική «humotopia» ως πιθανή ριζοσπαστική προοπτική σε σχέση με τους μεταφυσικούς προβληματισμούς μας.

β) Το παράλογο ως «ακροαματική διαδικασία με θέμα το νόημα» (Adorno) και ως επαναδιατύπωση των φιλοσοφικών διερωτήσεών μας. Τα αυτοαναφορικά παράδοξα και οι συνεπαγωγές τους στην υποτιθέμενη «έμπεδο» γνώση και την «επιτυχή» επικοινωνία.

Β. Φαντάσματα:

α) Η ανθρωποκεντρική έπαρση σε κοσμολογικό, βιολογικό, και ηθικο-πολιτικό επίπεδο.

β) Η αυτοσυνειδησία και το παράδοξο του Bertrand Russell.

γ) Ο Γκοντό, η sensus communis και το υπερβατολογικό σημαινόμενο.

6. Εκλεκτικές Συγγένειες Σαίξπηρ - Μπέκετ

Διακειμενικές αναφορές του Μπέκετ στα σαιξπηρικά έργα, θέατρο-εν-θεάτρω, μεταδραματικά στοιχεία, και σύγχρονη ιλαροτραγωδία.

Το μάθημα πιθανόν να πλαισιωθεί από Εργαστήριο θεατρικής ανάγνωσης.

2) Ζητήματα καλλιτεχνικής δημιουργίας

Διδάσκουσα: Ευαγγελία Διαμαντοπούλου

Περιγραφή μαθήματος

Η διερεύνηση ζητημάτων καλλιτεχνικής δημιουργίας θα πραγματοποιηθεί στο πεδίο των εικαστικών τεχνών. Σε μία πρώτη προσπάθεια γνωριμίας με την οπτική αφήγηση των εικόνων, οι μεταπτυχιακοί φοιτητές καλούνται να μελετήσουν ερμηνευτικές μεθόδους της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Προχωρώντας από την θεωρία στην πράξη, αξιοποιούνται οι θεωρίες και τα μεθοδολογικά εργαλεία που προκύπτουν από αυτές για την ανάλυση τέχνεργων του 20^ου  και του 21^ου  αιώνα, με αναφορά: α) στην οπτική τους μαρτυρία-αφήγηση ως προς τον χώρο, τον χρόνο, τα πρόσωπα και την δράση και β) στην περιπέτεια της δημιουργίας, την εικαστική σκηνοθεσία, τις τεχνικές και τα υλικά κατασκευής. Προς αυτή την κατεύθυνση και για την ασφαλή παρακολούθηση της καλλιτεχνικής συνέχειας, επιλέγονται συγκεκριμένοι δημιουργοί που εκπροσωπούν τόσο την γενιά του ’30 όσο και τους πρωτοπόρους της γενιάς του ’70, καθώς και τους ενεργούς καλλιτέχνες της εποχής μας.

Για την εμπέδωση και ολοκλήρωση της ανάγνωσης έργων τέχνης, οι φοιτητές αναλαμβάνουν την εκπόνηση εργασίας με θέμα την εμπεριστατωμένη διερεύνηση της καλλιτεχνικής αφήγησης – σκηνοθεσίας σε συγκεκριμένη ενότητα του έργου ενός σύγχρονου καλλιτέχνη. Η εργασία αυτή βασίζεται: α) στην παρεχόμενη βιβλιογραφία, β) στην εφαρμογή των μεθόδων προσέγγισης της καλλιτεχνικής δημιουργίας και γ) στην συνέντευξη – όταν αυτή απαιτείται – από τον δημιουργό ή από μελετητές του.

 

3) Ανάλυση λογοτεχνικού κειμένου

Διδάσκουσα: Έλλη Φιλοκύπρου

Περιγραφή μαθήματος

Ο στόχος της διερεύνησης είναι διττός: αφενός να μελετήσουν οι φοιτητές σημαντικά λογοτεχνικά κείμενα, αφετέρου να εφοδιαστούν με τα απαραίτητα εργαλεία για το ξεκλείδωμα της «δύσκολης» μοντέρνας λογοτεχνίας. Η λογοτεχνική γραφή συνιστά θεμελιώδη πράξη επικοινωνίας· προκειμένου όμως να πραγματωθεί, απαιτείται ο συνδυασμός της με την εξίσου θεμελιώδη πράξη της ανάγνωσης. Η ενεργοποίηση του αναγνώστη είναι ένα βασικό ζητούμενο της νεωτερικότητας και του σύγχρονου πολιτισμού. Η ενεργοποίηση αυτή, για να είναι ουσιαστική, δεν μπορεί να σημαίνει την άκριτη υποκειμενική πρόσληψη του έργου. Η προσωπική ματιά και ευαισθησία του αναγνώστη λειτουργούν αληθινά μόνο όταν προϋποτίθεται η γνώση του κοινωνικοϊστορικού και ιδεολογικού γίγνεσθαι μέσα στο οποίο έχει παραχθεί το έργο, αλλά και των μεθόδων με τις οποίες μπορεί να προσεγγιστεί.

Προκειμένου να έχουμε τη δυνατότητα να συζητήσουμε ποικίλες όψεις του λογοτεχνικού γίγνεσθαι, όπως: τη σχέση της λογοτεχνίας με την κοινωνία, τη σχέση της λογοτεχνίας με άλλες τέχνες, λογοτεχνικά ρεύματα και είδη, επικεντρωνόμαστε σε ένα λογοτεχνικό ρεύμα ή σε έναν λογοτέχνη ή σε μία ιστορική περίοδο ή σε ένα λογοτεχνικό είδος. Η σε βάθος έρευνα ενός περιορισμένου πεδίου κρίνεται προτιμητέα, σε σύγκριση με τη γενική εποπτεία, για λόγους τόσο μεθοδολογικούς όσο και εκπαιδευτικούς.

Κατά το ακαδημαϊκό έτος 2020-21 θα μελετηθούν έργα του 20^ου και του 21^ου αιώνα τα οποία αποτελούνται από ποιήματα που μπορούν να αναγνωστούν τόσο ως μονάδες όσο και ως μέρη μιας κατακερματισμένης αλλά δραστικής σύνθεσης. Πρόκειται για χαρακτηριστικό το οποίο προσιδιάζει στη μοντέρνα ποίηση, καθώς και στη μοντέρνα κατάσταση, όπως έχει άλλωστε προειδοποιήσει ο Έλιοτ στην εμβληματική του Έρημη χώρα: να πεις ή να μαντέψεις δεν μπορείς/ γιατί γνωρίζεις μόνο μια στοίβα σπασμένες εικόνες.

Θα μελετηθούν έργα των: Γιώργου Σεφέρη, Οδυσσέα Ελύτη, Γιάννη Ρίτσου, Τάσου Λειβαδίτη, Μιχάλη Κατσαρού, Βύρωνα Λεοντάρη, Ζέφης Δαράκη, Εύας Μοδινού, Ελένης Κεφάλα. Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές θα εκπονήσουν από μία εργασία η οποία θα εξετάζει σε βάθος μία από τις συνθέσεις αυτές (ή μία σύνθεση αντίστοιχης δομής άλλου ποιητή/ άλλης ποιήτριας). Η βιβλιογραφία θα διαφοροποιείται ανάλογα με τη σύνθεση και το θέμα που επιλέγεται.

Το ΦΕΚ του Κανονισμού του Προγράμματος είναι διαθέσιμο εδώ.